Derneklerde Denetim

Türkiye Optik ve Optometrik Meslekler Derneği, hukuki niteliği itibarı ile 5253 Sayılı Dernekler Kanunu hükümleri uyarınca faaliyetini sürdürmektedir. 5253 Sayılı Yasa, derneği, “Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluğu” olarak tanımlamıştır.

Kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere oluşturulmuş olan derneklerin, bu ortak amacı gerçekleştirebilmek için yürüttüğü faaliyetlerin, bu faaliyetlerin amaca uygunluğunun, yürütülen faaliyetlerde yapılan harcamaların, gelir ve giderinin, kısacası faaliyetinin tüm aşamalarının denetime tabi tutulması olgusu tartışmasızdır.

5253 sayılı Dernekler Kanunu, derneklerin denetimini 9. Maddesi ile düzenlemiştir. Madde 9 ile yasa koyucu derneklerde esas olan denetim şeklini “İç Denetim” olarak belirlemiş ve iç denetimin, Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Denetim Kurulu tarafından yapılabileceği gibi bağımsız denetim kuruluşlarına da denetim yaptırılabileceğini hükme bağlamıştır.

Derneklerin iç denetiminde esas yetkili olan Denetim Kurulu’dur. Kanun’un 9. maddesinde belirtilen Genel Kurul, Yönetim Kurulu ya da bağımsız denetleme kuruluşlarınca denetim yapılmış olması denetleme kurulunun denetim yapma yükümlülüğünü ortadan kaldırmamaktadır.

Denetim kurulu; derneğin, tüzüğünde gösterilen amaç ve amacın gerçekleştirilmesi için sürdürüleceği belirtilen çalışma konuları doğrultusunda faaliyet gösterip göstermediğini, defter, hesap ve kayıtların mevzuata ve dernek tüzüğüne uygun olarak tutulup tutulmadığını, dernek tüzüğünde tespit edilen esas ve usullere göre ve bir yılı geçmeyen aralıklarla denetler ve denetim sonuçlarını bir rapor halinde yönetim kuruluna ve toplandığında genel kurula sunar. Denetim kurulu üyelerinin istemi üzerine, her türlü bilgi, belge ve kayıtların, dernek yetkilileri tarafından gösterilmesi veya verilmesi, yönetim yerleri, müesseseler ve eklentilerine girme isteğinin yerine getirilmesi zorunludur. (5253 SY Md 9/2-3)

Denetim kurulu, genel kurul toplantısı ile genel kurul üyeleri tarafından derneğin iç denetimini gerçekleştirerek genel kurula rapor sunması amacı ile seçilir. Denetim kurulu yapısı itibarı ile genel kurula katılma hakkı olan üyelerin, dernek iç denetimi ile ilgili denetim haklarını devrettikleri bir kuruldur. Dolayısı ile genel kurul tarafından denetim kurulu seçimi ile, üyeler ferdi olarak sahip oldukları düşünülen denetim yetkisini denetim kuruluna devretmektedir. Bu nedenle, derneğin faaliyetlerinin her bir üye tarafından, denetleme kurulu yetkileri ile (her türlü bilgi, belge ve kayıtların dernek yetkililerinden temin edilmesi, yönetim yerleri, müesseseler ve eklentilerine girme isteğinin yerine getirilmesi vb.) denetlenmesi yolu kapatılmıştır.

Derneklerin denetiminde yasa ile belirlenen iç denetimin esas olmasının yanında yine 5253 sayılı yasanın 19. maddesi ile belirlendiği üzere mülki idare amirliğinin genel denetim yetkisi de bulunmaktadır. Dernekler, yılsonu itibarı ile faaliyetlerini, gelir ve gider işlemlerinin sonuçlarını düzenleyecekleri beyanname ile her yıl nisan ayı sonuna kadar mülki idare amirliğine vermekle yükümlüdür. Derneklerce verilen beyannameler, valiliklerce incelenmekte, beyannamelerde eksiklik veya yanlışlıklar görülmesi halinde ek bilgi ve belgeler istenmektedir. İstenen ek bilgi ve belgelerin verilmemesi, eksik verilmesi veya verilen sürede tamamlanmaması hallerinde ilgili dernek mülki idare amirliğince denetime tabi tutulmaktadır.

Beyannamelere bağlı olmaksızın, gerekli görülen hallerde, derneklerin tüzüklerinde gösterilen amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterip göstermediklerinin, defterlerini ve kayıtlarını mevzuata uygun olarak tutup tutmadıklarının İçişleri Bakanı veya mülki idare amiri tarafından denetlenebileceği 5253 sayılı yasanın 19. maddesinde belirlenmiştir.

Derneklerin gerek iç denetim ve gerekse genel denetimleri, derneklerin amaçları doğrultusunda daha sağlıklı bir işleyişle faaliyet göstermeleri ve ortaya çıkabilecek sorunların önceden tespit edilerek giderilmesini sağlamaya yönelik olarak oluşturulmuş mekanizmalardır.