KAMBİYO SENETLERİ

Ticaret hayatında önemli yer tutan kambiyo senetleri Türk Ticaret Kanunu 3. kitap 4. fasılda tanım bulmaktadır. Kanunumuzda kambiyo senetleri, “poliçe”, “emre muharrer senet/bono” ve “çek” olarak çeşitlendirilmiştir. Kambiyo senetlerinin ortak özellikleri:

-    Kambiyo senetleri emre yazılı senetlerdir

-    Kambiyo senetleri şekil şartına bağlıdır

-    Kambiyo senetleri ciro yolu ile piyasada tedavül yeteneğini haizdir.

-    Kambiyo senetlerinden doğan hak senet ile birlikte doğar, senetten önce yoktur

-    Kambiyo senetleri, takip yolları, zamanaşımı süreleri, devir, ödeme, hamillerinin hak ve

   yükümlülükleri bakımından özel kurallara tabidirler.

Optisyenlik müesseselerinin faaliyetleri sırasında en çok kullanılan kambiyo senetleri “bono” ve “çek”tir.

BONO: Bono, iktisadi niteliği itibarı ile bir kredi vasıtasıdır. Ayrıca bono, ödeme, ispat ve teminat vasıtası olarak da kullanılır. Piyasada “bono” terimi yerine “senet” terimi daha yerleşik bir şekilde kullanılmaktadır.

Bononun Mecburi Şekil Şartları:

1.      Senet metninde “bono” veya “emre muharrer senet” kelimesi bulunmalıdır.

2.      Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadini içermelidir.

3.      Vade tarihi belli olmalıdır. (Vadesi belli edilmemişse, görüldüğünde ödenir)

4.      Ödeme yeri belli olmalıdır.

5.      Kime ve kimin emrine ödenecek ise onun adı soyadı olmalıdır.

6.      Senedin düzenlendiği yer ve düzenleme tarihi bulunmalıdır. (Açıklık bulunmadığı

takdirde senedin düzenlendiği yer, senet metninden anlaşılıyor ise, düzenleyenin yerleşim yeri kabul edilir.)

7.      Senedi düzenleyenin imzası bulunmalıdır.

Yukarıdaki şekil şartlarını taşıyan bir bono, vade tarihinden itibaren 3 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Bonoya damga pulu yapıştırmak zorunlu değildir. Bonoya kefil olarak imza atanlar, borçlu ile birlikte müteselsilen sorumludur.

ÇEK: Çek, hukuki mahiyeti itibarı ile bir ödeme vasıtasıdır. Ancak, piyasada yerleşik kullanım şekli çeki bir kredi vasıtası haline getirmiştir. Türk Ticaret Kanunu’nun 692. maddesi çekin ihtiva etmesi gerekli yasal unsurları belirlemiştir.

Çekin Mecburi Şekil Şartları:

1.      “Çek” kelimesini ve eğer senet Türkçeden başka bir dilde tanzim edilmiş

      ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi ihtiva etmelidir.

2.      Kayıtsız ve şartsız belli bir bedelin ödenmesi için havale beyanını ihtiva etmelidir.

3.      Ödeyecek kimsenin (Muhatabın) adını ve soyadını. (Genel olarak muhatap bir banka

      olacağından bankanın ve şubenin belli olması gereklidir)

4.      Ödeme yerinin belli olması gereklidir. (Açıklık bulunmadığı takdirde muhatabın ad ve          soyadı yanında gösterilen yer ödeme yeri sayılır)

5.      Keşide (Düzenleme) günü ve yeri bulunmalıdır. (Keşide yeri gösterilmemiş olan çek,

      keşidecinin ad ve soyadının yanında yazılı olan yerde keşide edilmiş sayılır)

6.      Keşidecinin adı soyadı ve imzasının bulunması gereklidir.

Çekler, emre yazılı, nama yazılı ve hamiline yazılı olarak düzenlenebilir. Çek, keşide edildiği yerde ödenecekse (çekin üzerinde yazılı banka şubesi ile keşide yeri aynı ise) on gün, keşide edildiği yerden başka bir yerde ödenecekse (çek üzerinde yazılı muhatap banka şubesi ile keşide yeri farklı ise) bir ay içinde ibraz edilmelidir. Müddetler, çekte keşide tarihi olarak gösterilen günden başlar. Sürenin sonu tatile rastladığı takdirde, süre, takip eden ilk iş gününe kadar uzar.

Diğer kambiyo senetleri gibi çek de ciro edilmek suretiyle tedavül edebilir. Ciro, çeki elinde bulunduran tarafından yapılır ve çeki devralana tahsil, çeki ödeyecek bankaya da hamile ödeme yetkisi verir. Ciro çekin ön veya arka yüzüne yapılabilir. Cironun kayıtsız şartsız olması ve bir silsile içinde birbirini takip etmesi gerekir.

Çekte vade yoktur, görüldüğünde ödenir. Çek metninde buna aykırı herhangi bir vade kaydı olması halinde söz konusu kayıt yazılmamış sayılır ve geçersizdir. Keşide günü olarak gösterilen günden önce muhatap bankaya çekin ibraz edilmesi halinde çek, ibraz gününde ödenir, karşılığı yok ise arkası yazılır.

Çek hamilinin cirantalara, keşideci ve diğer çek borçlularına karşı haiz olduğu müracaat hakkı ibraz süresinin bitiminden itibaren altı ay geçmekle zamanaşımına uğrar.

Türk Ticaret Kanunu, keşideciye muhatabı çeki ödemekten men etme hakkı tanımıştır. Keşideci, çekin kendisinin veya üçüncü bir kimsenin elinden rızası olmaksızın çıkmış olduğu iddiasında ise, yazılı bir talimat ile muhatap bankayı çeki ödemekten men edebilir. Keşideci tarafından ödemeden men talimatı verilmesi halinde, çekin ibrazında arkasına, banka tarafından, keşidecinin ödemeden men talimatı bulunduğu ve bu nedenle işlem yapılamadığı belirtilerek karşılığı olup olmadığı yazılır ve karşılık veya kısmi karşılık var ise bu miktar bloke edilir.